ورزش باستانی یا زورخانه ای

این ورزش در دوران سلطه مغولان بر ایران نقش مهمی در سازماندهی مبارزان ، حفظ فرهنگ و زبان فارسی ایفا کرد .
گذشته از آن پهلوانان همواره پناهگاه ضعیفان و پشتیبان انان در مقابل ظلم و جور حاکمان و زورگویان بوده اند.
همچنین احترام به سادات و رعایت ادب نسبت به پیشکسوت و بزرگتر از مهمترین آداب زورخانه است به نحوی که در درون گود زورخانه ، هرقسمت تعریف شده و جایگاه هر کس بسته به سن و سابقه در درون گود تعیین می گردد و طبعا سادات در بالاترین و شریف ترین جای گود که زیر جایگاه مرشد است ، قرار می گیرند .
از دیگر مراسم زورخانه گل ریزان است . در این مراسم با دعوت از افراد توانمند ، برای افراد آبرومند نیازمند یا ورشکسته و یا کسی که به عللی با مشکل مالی روبرو است و یا برای تأمین جهیزیه و .... پول جمع می کنند و توسط پهلوان یا مرشد به دست فرد مورد نظر می رسانند بدون آن که کمک شونده تحقیر شود مشکل او حل می شود .
نمونه این مراسم جمع آوری کمک توسط جهان پهلوان تختی در جریان زلزله بوئین زهرا در قزوین است .

ورزش زورخانه‌ای یا ورزش باستانی نام مجموعه حرکات ورزشی با اسباب و بی اسباب و آداب و رسوم مربوط به آن‌هاست که در محدوده تاریخی و فرهنگی ایران از گذشته‌های دور رواج داشته‌است.

ورزش‌های زورخانه‌ای نام دیگر آئین پهلوانی و از ورزش‌های سنتی و بنام ایرانیان است. جایی که در آن به ورزش باستانی می‌پردازند زورخانه نام دارد.

ورزش در ایران باستان‎
ورزش و انجام حرکات پهلوانی جز فعالیتهای اصلی روزمره ایرانیان در دوران باستان بوده‌است. جامعه آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکارانی قائل می‌شد که برای قدرت بدنی و شجاعت روحی که دراختیار داشتند، شکرگزار بوده‌اند.

بر پایهٔ تاریخ، زورخانه در حدود هفتصد سال پیش (قرن ۷ خورشیدی) بوسیلهٔ محمود معروف به پوریای ولی که ظاهراً از مردم خوارزم بوده و گویا در سال ۷۷۲ ه.ق. درگذشته‌است به صورت امروزی بازسازماندهی شد. با این حال بر پایهٔ رفتار و منش تاریخی و اسطوره‌های ایران زورخانه می‌تواند حداقل در ایران تاریخی بسیار کهن‌تر داشته باشد. چرا که مردم ایران که از ابتدای تاریخ خود به پهلوانی و کشتی گیری و آمادگی جسمانی نیاز مبرم داشته‌اند تا بدستور زرتشت پیغمبر باستانی‌اش خود را برای یاری اهورا مزدا در چالش با اهریمن نیرومند سازند. به همین روست که هماره ضعف و زبونی را مذموم شمرده‌اند، در اوستا، نامه مینوی آئین زرتشت چنین آمده‌است:
« پهلوانی مردانه را میستائیم که بمردان گشایش دهد، که بهوش گشایش دهد، که تندتر از تند و دلیرتر از دلیر است که بسان بهره‌ای ایزدی به مرد رسد و مردان را در گرفتاری رهائی بخشد. »

جایگاه زورخانه پس از اسلام، در زنده‌کردن نهضت ملی ایران و ستیز با بیگانگان و نیز رستاخیز زبان فارسی و فرهنگ و آیین افتادگی و برادری که از عهد باستان در ایران رواج داشته‌است، مِهَندی و اهمیتی ویژه دارد.


آداب ورزش زورخانه‌ای
ورزش زورخانه‌ای آداب و سنتی خاص دارد. آداب و سننی که با تأسی از پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای، خُلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزشکاران بر می‌انگیزد یا نیرو می‌بخشد. این خصائل نیکو در قالب اشعار و داستان‌هایی به صورت آهنگین و به همراهی «ضرب زورخانه» که مهم‌ترین ساز این نوع موسیقی است، برای تهایج ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی «مرشد» خوانده می‌شود. ورزشکاران هماهنگ با موسیقی مرشد جست و خیر می‌کنند و حرکات زیبای گروهی یا فردی به نمایش می‌گذارند.

جایگاه رزم در ورزشکسانی بر این گمانند که مردان زورخانه در دوران باستان، آیین رزم هم می‌آموختند و می‌گویند ابزار و ورزش باستانی شباهت عجیبی به جنگ افزار روزگاران قدیم داشته‌است. با گرز و میل چوبی زورخانه، سپر و تخته بسیار سنگینی که با آن عضله می‌پرورانند. کمان و کباده زورخانه، در هر حال فنون رزم و ورزش، دیر زمانی است که هریک به راه خود رفته‌اند.

حرکات گوناگون در ورزش‌ زورخانه‌ایبرخی از اصلی ترین حرکات در ورزش‌های زورخانه‌ای عبارت‌اند از:

* پازدن
* چرخ زدن
* میل گرفتن
* کباده کشیدن
* شنا رفتن
* سنگ گرفتن

اصطلاحات
اصطلاحات زورخانه
این سر و آن سر زدن ، بداُفت ، بدل‌کار ، بوسیدن و وابوسیدن ، پهلوان‌پنبه ، پهلوان زنده را عشق است ، پهلوانان صاحب تاج ، پیش قبض ،پیش‌خیز ، پیش‌قدم ، پیش‌کسوت ، تنکه ، جست کلاغ ، چرکین کردن. چرکین شدن ،چوب تعلیم حرامی گرفتن | حریف |خوانی | خک شتی ، خاه وزش ، خوشپرگا ، ساخت ، سر ،سنگ کشت ، شلنگ و تخته ،شنی پیچ شنای جفت شنای کشیده صاحب زنگ وحب ضرب ، قاطشدن ، قدر ،کارهای اذائی ،کباده زدن،کشتیاک شدن یا پاک کر ، کشتی در میان ماندن کشتی گره شدن ، کفتد ، کهنه‌سوار گل کشی ،ورگه ،لنگ ،نگ انداختنرشد ، ست مریا، مشتمالمشتمال‌ی، نطعی، نوچه ، نوخاسته ،رد کردن،

جایگاه امروزیاگرچه شاید امروز ورزش باستانی دارای رونق کم‌تری باشد ولی هنوز هم برای کسانی که در گودهای زورخانه پیر شده‌اند خاطره‌انگیز است. امروزه در تهران ۵۰ زورخانه برقرار است که باشگاه شهید فهمیده، تحت پوشش سازمان تربیت بدنی ایران، میزبان فدراسیون ورزش‌های باستانی ایران است. این باشگاه در شمال پارک شهر، خیابان شهید فیاض‌بخش تهران قرار دارد.